به گزاش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان؛اثرات  بحران کرونا بر حوزه بین الملل آموزش عالی و شرایط دانشجویان بین المللی  در جهان را می توان از دو منظر بررسی کرد. از یک سو، با شناسایی عکس العمل های دانشجویان بین المللی به دنبال بحران اخیر و از سوی دیگر، با تمرکز بر رویکرد سیستم آموزش عالی سراسر دنیا در خصوص این دانشجویان.

شناخت این رویکردها و عکس العمل ها، می تواند زمینه ساز ارائه راهکارهای کوتاه مدت و بلندمدت برای برون رفت از این بحران بوده و شرایط حاکم بر مهاجرت های دانشجویی بین المللی را در دوران حین کرونا و پساکرونا باشد. عکس العمل های دانشجویان بین المللی در مواجهه با این بحران، می توانند دو بعد اقدامات جبری و اختیاری را شامل شوند.

در زمینه اقدامات جبری، می توان به بسته شدن کامل مرزها در اغلب کشورهای جهان، به ویژه کشورهای دانشجو پذیر  از جمله آمریکا، کانادا و استرالیا به دنبال شیوع پاندمی کرونا اشاره کرد که کل دنیا را در وضعیت استثنایی (Global Shut down) قرار داده و حوزه مهاجرت، بالاخص جابجایی دانشجویان بین المللی را  با چالش ها و مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است. این محدودیت ها، به انضمام قوانین سختگیرانه کشورهایی مثل آمریکا، باعث شده تا امکان بازگشت برای دانشجویانی که در خارج از محل های تحصیل خود به سر می برند، فعلاً منتفی شده و این دانشجویان، در سردرگمی و بلاتکلیفی به سر برند.  سایر دانشجویانی که خود را برای آغاز دوره تحصیلی و یا ادامه دوره خود در ترم های بهاره آماده کرده بودند نیز، از ادامه این شرایط نگران بوده و در وضعیت نامعلومی قرار دارند.

مشکلات اقتصادی، از دیگر مواردی است که قشر دانشجویی به ویژه دانشجویان بین المللی، به صورت اجتناب ناپذیری با آن مواجه هستند. به نقل از سیمون مارگینسون، مدیر مرکز آموزش عالی جهانی، به واسطه این ویروس، جهان با رکود اقتصادی شدیدی مواجه خواهد بود و تا حدود 10٪ تولید ناخالص داخلی خود را از دست می دهد. در نتیجه این امر، طبقه متوسط که رشد آموزش بین المللی را پایدار نموده اند، به طور موقت کاهش می یابند. بنابراین با استناد به این اظهارات، اقشار متوسط به عنوان متقاضیان عمده آموزش بین المللی به دلیل مشکلات اقتصادی ناشی از بحران کرونا، دیگر مانند دوران پیشاکرونا توانایی حمایت از فرزندان خود را نخواهند داشت. به علاوه، خود دانشجویان بین المللی نیز که اغلب، بخشی یا تمام هزینه های خود را از طریق کار در محیط های آکادمیک و یا مشاغل خدماتی تأمین می نمودند، به شدت از وضعیت اخیر متضرر شده و در تأمین هزینه های دانشجویی(شهریه،هزینه اسکان و سایر هزینه های جانبی)با مشکل مواجه خواهند بود. این امر، ممکن است در مواردی، حتی انصراف از تحصیل ناخواسته برخی از دانشجویان بین المللی را درپی داشته باشد.

اقدامات اختیاری دانشجویان، می تواند تغییر خودخواسته برنامه های تحصیلی خارج از کشور دانشجویان اعم از به تعویق انداختن آغاز به تحصیل در کشور مقصد و یا  انصراف از ادامه تحصیل را به همراه داشته باشد. هر دو حالت این تصمیمات، در نتیجه نگرانی هایی در خصوص مسائل بهداشتی محیط های آکادمیک و همچنین به طور کلی ترس از شرایط وخیم در کشورهای مقصد ناشی می شود. برای مثال، این واهمه برای دانشجویان بین المللی ساکن کشورهای اروپای شرقی که شاغل به تحصیل در کشورهای اروپای غربی بوده یا قصد ادامه تحصیل در این کشورها را دارند، با توجه به بحرانی بودن شرایط در کشورهای مقصد به خوبی قابل درک است. براساس یک مطالعه که در فوریه 2020 توسط انجمن خدمات مطالعات خارج از کشور بیجینگ (BOSSA) انجام شده ، حدود 36٪ از دانشجویان به دلیل شیوع ویروس کرونا، روند برنامه های خود برای تحصیل در خارج از کشور را تغییر داده اند.  

همانطور که پیشتر اشاره شد، بررسی  رویکرد سیستم آموزش عالی کشورها  در سراسر جهان، در قبال دانشجویان بین المللی نیز حائز اهمیت است. کشورهای دانشجو پذیر که عمدتاً کشورهای انگلیسی زبان را شامل می شوند، ممنوعیت ها و یا بعضاً معافیت هایی را برای دانشجویان بین المللی وضع نموده اند. از جمله این ممنوعیت ها می توان رویکرد کشور آمریکا در خصوص دانشجویان چینی را عنوان کرد. اغلب کالج ها و دانشگاه های این کشور، ثبت نام و رفت آمد دانشجویان چینی را محدود و یا متوقف کرده اند. 

همچنین در برخی موارد، عملکرد دولت های کشورهای مقاصد عمده دانشجویی نیز، شرایط دانشجویان بین المللی را تحت تأثیر قرار داده است. براساس گزارش سایت  forbes ، اقدام دولت استرالیا در فوریه 2020 مبتنی بر ممنوعیت سفر شهروندان چینی به این کشور، باعث شد تا امکان بازگشت به دانشگاه های این کشور، از بیش از صد هزار نفر از  دانشجویان چینی سلب گردد.

این در حالی است که کانادا ممکن است برای ورود دانشجویان بین المللی به این کشور استثناها و یا معافیت هایی(منوط به قرار گرفتن در قرنطینه 14 روزه) درنظر بگیرد. با توجه به تعداد قابل توجه دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در این کشور، بسیاری از دانشجویان و خانواده های ایشان منتظر تصمیمات دولت کانادا در این زمینه هستند. به علاوه، برخی از دانشگاه های این کشور،  تسهیلاتی را برای دانش‌جویان جدیدالورود در نظر گرفته و امکان به تعویق انداختن ثبت‌نام و یا بازگشت هزینه‌ پرداختی در صورت انصراف از ادامه تحصیل در کالج را فراهم آورده اند.

علاوه بر کشورهای دانشجو پذیر انگلیسی زبان، کشوری مثل ایتالیا نیز پرداخت کرایه ها را برای دانشجویان به حالت تعلیق درآورده و ایران نیز، روند تردد دانشجویان بین المللی را در نقاط مرزی هوایی و زمینی تسهیل نموده و امکان تردد این دانشجویان را بدون نیاز به دریافت جواز خروج مراجعت از پلیس و فقط با در دست داشتن پاسپورت یا بلیط فراهم نموده است.

لذا مطابق با موارد فوق الذکر می توان این گونه عنوان نمود که چالش ها و مشکلات دانشجویان بین المللی در نتیجه ویروس کرونا، مواردی مثل ممنوعیت سفر و  بسته بودن مرزها، افزایش غم غربت با توجه به تعطیلی دانشگاه ها و برگزاری کلاس ها به صورت مجازی، دوری از خانواده و نگرانی برای آنها با توجه به پاندمی بودن این ویروس، عدم اطمینان از امکان بازگشت به کشورهای محل تحصیل در صورت رفتن به موطن، اعتبار ویزا و همچنین امکان سرگردانی در فرودگاه ها به دلیل بسته بودن مرزها را شامل می شوند.

به علاوه، مشکلات مرتبط با نداشتن بیمه درمانی معتبر، دغدغه پرداخت کرایه خانه/اجاره خوابگاه در نتیجه رکود اقتصادی و به تبع آن کاهش توان خانواده ها و همچنین خود دانشجویان در نتیجه تعطیلی مشاغل خدماتی و آکادمیک، کاهش دسترسی به تست های ورودی مانند تافل،آیلتس، جی مت و غیره،  سردرگمی و بلاتکلیفی  دانشجویان در نتیجه ابهام و عدم تعیین تکلیف قطعی آموزش عالی کشورها در خصوص دانشجویان بین المللی،  تحمل این دوران تنش‌زا را برای دانش‌جویان بین‌المللی سخت‌تر نموده است. لذا برون رفت از وضعیت موجود و مرتفع نمودن چالش های مذکور، لزوم ارائه راه حل‌های خلاقانه را برمی تابد.

لازم به ذکر است اقدامات پیشنهادی پیش رو، صرفاً مبتنی بر برنامه های کوتاه مدت بوده و نقش درمان سطحی را ایفا می نمایند. بدیهی است راه حل های نهایی، مستلزم گذر زمان و شناسایی تمامی پیشران ها و عدم قطعیت های اثرگذار بر حوزه مهاجرت های تحصیلی و نیازمند ارائه استراتژی های بلندمدت است.

-دانشگاه ها با شفاف سازی رویکرد خود در قبال دانشجویان بین المللی، می توانند تا حدود زیادی به سردرگمی و بلاتکلیفی این دانشجویان پایان داده و فرصتی را برای آنها فراهم آورند تا با خاطری آسوده در خصوص آینده تحصیلی خود تصمیم گیری کنند.

-برنامه ریزی سیستم آموزش عالی در خصوص ارتقای وضعیت بهداشتی محیط های آکادمیک، می تواند تا حد زیادی آسایش خاطر دانشجویان و خانواده های آنها را  به همراه داشته باشد.

-افزایش انعطاف پذیری دانشگاه ها در مورد متقاضیان، تمدید بازه های زمانی پذیرش و ثبت نام و پذیرش مشروط با توجه به کاهش دسترسی به تست های ورودی مانند تافل،آیلتس،جی آر ای، جی مت و ...

-درنظرگرفتن تسهیلاتی برای بازگشت دانشجویان به موطن و تسهیل فرآیند خروج از کشور، اطمینان بخشی به دانشجویان در خصوص بازه زمانی ویزاهای تحصیلی

-و در نهایت، با توجه به اینکه ردپای رکود اقتصادی ناشی از بحران کرونا بر عکس العمل های دانشجویان در خصوص ادامه تحصیل در خارج از کشور سایه افکنده است، لذا در نظرگرفتن تسهیلاتی از قبیل تعویق کرایه خوابگاه ها، تخفیف و یا تقسیط شهریه، پرداخت یا افزایش کمک هزینه های دانشجویی برای ادامه تحصیل دانشجویان می تواند راهگشا باشد. این اقدامات، باعث می شود تا دانشجویان مجبور به انصراف از تحصیل در نتیجه مشکلات مالی و یا تحمل بار روانی ناشی از دغدغه های اقتصادی نگردند.

 

گلاره شاه‌حسینی

پژوهشگر رصدخانه مهاجرت ایران/ طرح شهید احمدی روشن بنیاد ملی نخبگان